Αιμίλιος Παλάτος – Ψυχολόγος, Συστημικός Ψυχοθεραπευτής
Πολύ συχνά στις συναντήσεις που κάνουμε ως ψυχολόγοι με γονείς, είτε στα πλαίσια μιας συμβουλευτικής γονέων είτε στα πλαίσια μίας συνεδρίας οικογενειακής ψυχοθεραπείας, ερχόμαστε αντιμέτωποι με αιτήματα που αφορούν συγκεκριμένα «παθητικά» χαρακτηριστικά των παιδιών. Συχνά θα συναντήσουμε γονείς να μας αναφέρουν ότι παρατηρούν τα παιδιά τους να είναι διστακτικά στο να αναλάβουν μια ευθύνη ή μια πρωτοβουλία που τα αφορά, να μην εμπιστεύονται τις δυνατότητές τους αλλά και γονείς να αναρωτιούνται πως προκύπτουν αυτές οι συμπεριφορές και αν είναι εφικτό να αλλάξουν.
Πριν προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε αυτούς τους προβληματισμούς έχει νόημα να τους συγκεντρώσουμε γύρω από μία έννοια: αυτοπεποίθηση. Ως αυτοπεποίθηση ορίζεται η εμπιστοσύνη ενός ανθρώπου στις δυνατότητές του, η πίστη ότι κάτι μπορεί να καταφέρει και η διάθεση του ατόμου να επενδύσει και να εξελίξει αυτές τις δυνατότητές του.
Η αυτοπεποίθηση δεν είναι ένα χάρισμα που έχει ή δεν έχει κανείς εκ γενετής. Η αυτοπεποίθηση είναι μία ιδιότητα επίκτητη, η οποία «μαθαίνεται» από νεαρή ηλικία και η οποία συνεχίζει να εξασκείται διαχρονικά.
Η βρεφική ηλικία αποτελεί τη φάση αυτή της ανάπτυξης, κατά την οποία τίθενται οι βάσεις για τη μετέπειτα κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Το νεαρό παιδί μαθαίνει μέσα από την επαφή με τους γονείς του πως να αλληλεπιδρά με τους άλλους ανθρώπους, μαθαίνει πως αναγνωρίζονται οι πρώτες του ανάγκες και τα πρώτα συναισθήματα, ενώ αρχίζει να αποκτά και μία πρώτη αίσθηση της δικής του αξίας. Ο ρόλος των γονιών σε αυτή την ηλικιακή φάση είναι να είναι παρόντες, να φροντίζουν τα μωρά και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Ένα άγγιγμα, μια αγκαλιά, ένα φιλί, η ομιλία και η ενασχόληση με το βρέφος δημιουργούν ένα αίσθημα ασφάλειας στο παιδί και θέτουν τη βάση για την οικοδόμηση της αυταξίας και της αυτοπεποίθησής του.
Επιπρόσθετα, οι γονείς συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των παιδιών, ενισχύοντας τις αναπτυσσόμενες δεξιότητές τους. Ακόμη και σε βρεφική ηλικία είναι σημαντικό οι γονείς να είναι δίπλα στα παιδιά τους και να υποστηρίζουν τη δράση τους, αλλά όχι να την υποκαθιστούν. Τα μωρά μαθαίνουν και αποκτούν εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους μέσα από την εξερεύνηση του χώρου, της τροφής, ακόμα και από το απλό πιάσιμο ενός παιχνιδιού. Η ενεργοποίηση των αισθήσεων, η ενίσχυση της αυτονομίας σε συνδυασμό με έναν γονέα που είναι πάντα παρών και πρόθυμος να βοηθήσει το παιδί συνδράμουν στη δημιουργία ενός κλίματος αυτοπεποίθησης, ενός ασφαλούς πλαισίου που ενισχύει την ανάπτυξη.
Προσθέτοντας σε όσα αναφέροντα παραπάνω, αξίζει να σημειωθεί η αξία του τρόπου με τον οποίο οι γονείς μιλάνε στα βρέφη. Ο τόνος της φωνής, η ένταση και οι λέξεις-φράσεις που χρησιμοποιούνται θα ασκήσουν σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των παιδιών. Τα παιδιά σε κάθε ηλικία έχουν ανάγκη να επαινείται η προσπάθεια και η αυτονομία τους, ανεξαρτήτως αποτελέσματος.
Ο βασικός τρόπος, μέσω του οποίου τα παιδιά μαθαίνουν και εξασκούν νέες συμπεριφορές είναι η μίμηση. Ήδη από τη βρεφική ηλικία τα παιδιά βλέπουν και «αντιγράφουν» στάσεις, τρόπους και συμπεριφορές από τα άτομα που βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον τους. Γίνεται κατανοητό ότι οι γονείς, αλλά και όσοι ασχολούνται με τα παιδιά, λειτουργούν ως πρότυπα, τα οποία ενδέχεται τα παιδιά να μιμηθούν. Οι ενήλικες που καταφέρνουν να είναι ένα πρότυπο πρωτοβουλίας, ανάληψης ευθύνης, οι ενήλικες που δεν πανικοβάλλονται από τα λάθη τους αλλά τα διορθώνουν, φαίνεται πως είναι πρότυπα που χρειάζονται τα παιδιά από βρεφική ηλικία, είναι πρότυπα και συμπεριφορές τις οποίες φαίνεται πως επιλέγουν να αντιγράψουν και να τις μιμηθούν.
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να μην παραλειφθεί να αναφερθεί ότι όλα όσα αναφέρονται παραπάνω χρειάζεται να χρησιμοποιούνται με σύνεση, προσοχή και με μέτρο. Ο υπέρμετρος έπαινος, για παράδειγμα, ενδέχεται να δημιουργήσει στα παιδιά μία αίσθηση παντοδυναμίας. Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη ότι η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της αυταξίας στα παιδιά διαφέρει από τη δημιουργία μιας αίσθησης παντοδυναμίας και μίας εικόνας ότι πρέπει όλα να τα κάνουν μόνα τους χωρίς κάποιον ενήλικα να επικουρεί (αίσθημα εγκατάλειψης).
Η ανατροφή των παιδιών είναι μία full-time δουλειά, στην οποία όλοι μπορεί να λυγίσουμε, να χρειαστούμε υποστήριξη ή κάποιες συμβουλές. Μη διστάσετε να έρθετε σε επαφή με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, προκειμένου να λάβετε αυτή την υποστήριξη.
